"Τοὺ δικαίουμα" γράφει ο Αρχιμανδρίτης π. Νικηφόρος Μανάδης.
Γένουνταν τ’ἁλώνια ἰκείνουν κιρὸ κι σμμάζιβαν-σμμάζουναν τοὺ ψουμὶ τςχρουνιᾶς. Ἦταν τρανὸ γιγουνός! Σακκιὰ κατουστάργια κι ὑφαντά! Δγυὸ μαζὶ κι τὄρχναν στ’μιριὰ ἀπάν’ στοὺ μπλάρ’. Δγιακόσια κιλὰ στςἀράπδις μας…τςκαημέν’! Οὐγκοῦσαν γιρά! Στοὺ σπίτ’ τὄρχναν στ’ἀμπάργια. Καμπόσ’ εἶχαν γι’ἀμπάρ’ χουντρὸ κουρμὸ ἀποὺ δέντρου! Τ’ἀμπάργια χαμπλὰ εἶχαν ὄκνα, γιὰ ν’ἀραδάη τοὺ στιάρ’, φόντας ἔβγαζαν. Ἅμα ἔσουναν τ’ἁλώνια ξιχώρζαν γιὰ σπόρουν κι τὄρχναν δαυλιτίν’ γιὰ τοὺν χτικιασμένου τοὺν δαυλό, κι τὶ θὰ πάηναν γι’ἀλέβρ’. Αὐτὸ ἁπ’ἦταν γι’ἀλέβρ’ τοὺ καθαρνοῦσαν σπυρὶ σπυρί, τὄπλυναν κι τοὺ στέγνουναν. Ἅμα στέγνουνι τοὺ σάκκιαζαν κι τοὺ πάηναν στςνιρόμυλ’. Εἴχαμι τοὺ νιρόμυλου τ’Λοιπόν’ ἀ κι τ’Παπαμήκα. Κι ἀ οἱ δγυότς ἦταν στςΚατιρίντς τοὺν λάκκου. Ὕστιρα ἡ Λοιπόντς στοὺ χουργιὸ ἔφκιασι γκαζόμυλου.
Ἡ Παπαμήκας ἦταν μπάρμπας τςμπάμπους τςΣτέργηνας ἀπ’τοὺ Δέλνου. Ὅταν πάηνι ἡ παπποῦς ἡ Στέργιους στοὺν νιρόμυλουτ’, γιὰ ν’ἀλέσ’, τοὺν ἴλιγι «ἄει φέγα ρὰ γαμπρουλιά, ἀπ’ν’ἀμψιάμ’ τ’Μαρία θὰ πάρου ἀξάϊ;»
Ὅταν ἁλώντζαν μὶ τςπατόζις ἔπιρναν τοὺ δικαίουμα. Κι ὅταν ἄληθαν πάλι ἔπιρνι ἡ μυλουνᾶς τοὺ δικαίουμα. Τοὺ ἴδγιου ἔφκιανι κι ἡ ἐλαιοτριβιάρης, ἁπ’ ἄληθι κι πατοῦσι τςἰλιὲς, γιὰ νὰ τςἔβγαζι τοὺ λάδ’! Αὐτὸ τοὔλιγαν δικαίουμα κι ἀξάϊ. Τοὺ πόσου τςἱκατὸ θἄπιρναν τοὺ κανόντζαν. Βέβια ἔκαμναν τρόπουν κι γιὰ τοὺ κλιψιό. Ἒμ εἶνι κι τοὺ στραβὸ ἁπ’ ἔχ’ ἡ ἄνθρουπους νὰ πάρ’ τοὺ κατιτὶς παραπάν’ γιὰ τοὺ τζιόπητ’. Οἱ μυλουνάδις εἶχαν τοὺ κούφχιου τοὺ δράμ’. Σνπατόζα, ἴλιγαν, κρατοῦσι μέσα στ’ἀμπάργιατς, ὅπους κιἡ κουμπίνα, π’μᾶς ἦρθι τιλιφταία.
Ἡ ἅηΞινουφῶντας στ’ἅγιουνὌρους γράφ’ στ’διαθήκητ’, «ὅσοι ἀλέθουν ἀλέσματα εἰς τὸν μῦλον τῆς Μονῆς, νὰ μὴν καταβάλλουν ἐξάγιον».
Στοὺ λιξικὸ Λίντιλ Σκότ γράφ’, ἐξάγιον: βάρος ἐν χρήσει=1,5 δράμι, κοινῶς «ξάγι». Στοὺ λιξικὸ τ’Στέφαν’ τ’Βυζάντιου ἔκδουσ’ 1852 γράφ’, ἐξαγιάζω: ζυγίζω τι μὲ τὸ ἐξάγιον. Καὶ ἐξάγιον: εἶδος βάρους, τὸ 1/6 τῆς οὐγγίας, κοινῶς ξάγι, εἰς τὴν τουρκικὴν 1,5 δράμι, εἰς δὲ τὴν ἑλληνικήν, τὸ διδόμενον εἰς τὸν μυλωνᾶν ἢ ἐλαιοτριβιάριν. Σὶ δγυὸ βουλὲς λιέει κι ἡ Δημητράκους.